Rrëfimi i aktorit, regjisorit dhe Presidentit të Festivalit teatror Ndërkombëtar, “Butrinti 2000”, Alfred Bualoti
-Kam pasur fatin të luaj me aktorët gjigandë, Kadri Roshi, Sandër Prosi, Ndrek Luca, Sulejman Pitarka, Pjetër Gjoka, Violeta Manushi, Prokop Mima, Marie Logoreci, Margarita Xhepa, Roland Trebicka.
-Prokop Mima mbetet margaritari i të folurit pastër të gjuhës së bukur shqipe.
-Si regjisor them se,“Pallati 176” mbetet unik, por sot duhet të sillet në kohë.
-Tek drama “Arturo Ui”, Pirro Mani shkëlqeu me një regjisurë të pakrahasueshme.
– Violeta Manushin e kam pasur aktore si regjisor, por edhe partnere në role, ishte mahnitëse
Albert Z. ZHOLI
Emri i Alfred Bualotit është i njohur si regjisor dhe aktor, por ai tashmë njihet më shumë si President i Festivalit Teatror Ndërkombëtar, “Butrinti 2000”. Deri tani janë zhvilluar 17 Festivale të këtij teatri kaq specifik. Ky Festival sipas tij është nisma më e vështirë në jetë.
-Ju keni qenë aktor, regjisor, si morët përsipër të organizonit një Festival Ndërkombëtar të teatrit, siç është ai “Butrinti 2000”?
Kur fillova të zbatoj këtë dëshirë, kjo ngasje nuk ishte vetëm e imja. Nuk isha i vetmuar, pasi këtë e konsumoja dhe me miq të tjerë. Unë këtë ide e kam konsumuar me mikun tim, Edmond Xhumari, i cili sot e kësaj dite është Drejtor Organizativ i Festivalit. Edmondi ka qenë me një eksperiencë të madhe në Ministrinë e Kulturës dhe të Kinostudios ku ka punuar. Ndihma e tij ishte e jashtëzakonshme nga ana organizative. Më pas, kam pasur mbështetjen e shumë kolegëve të tjerë, pasi ne nuk dinim nga marketingu, nuk dinim nga lidhjet me botën, nga planifikimet etj… Fatmirësisht ishim pjesë e një Instituti Ndërkombëtar të Teatrit Mesdhetar, që kishte dy qendra, njëra në Marsejë, njëra në Madrid, dhe ne u bëmë pjesë e këtij Instituti dhe filluam të komunikojmë me të gjithë trupat pjesëmarrëse nga Spanja, Franca, Italia, etj. Por filluam të komunikojmë dhe me një organizëm që u quajt “NETA”, ku bënin pjesë shumë shtete të ish-Jugosllavisë dhe më gjerë në Ballkan (me Turqinë, Bullgarinë), etj. Pra filloi një bashkëpunim i madh, sepse ne ishim dhe anëtarë të themelimit të “NETA”-s. Ne kaluam disa situata në vend në këto kohë, si ngjarjet 1997 dhe lufta e Kosovës, që na zvarritën paksa kohën e organizimit. Por koha punoi për ne. Të gjitha këto bënë që ne ti kalonim situatat. Ne kishim diçka të artë me vete, kishim diçka që se kishte askush, kishim çelësin magjik, kishim Butrintin. Kishim këtë perlë të Mesdheut që bota e njeh më mirë se ne. Ne na mbetej vetëm ti afronim.
Si e njihte bota më mirë se ne Butrintin?!
Po, po e njihte më mirë se ne. Dinin çdo detaj,. E kishin lexuar mijëra herë historinë e tij. Ata vinin vetëm për ta prekur fizikisht, pasi teorikisht me mendje, e njohin aq mire, sa unë befasohesha. Vetëm po të përmendje emrin Butrint, ata magjepseshin. Të gjithë aktorët e quajnë Butrintin xhevahirin më të rrallë. Shumë nga aktorët e njohur botëror, sa hipnin në skenën e teatrit të Butrintit, bënin kryqin. Po kryqin. Para shfaqjes ata kryqin e shoqëronin me fjalët: këtu është një përrallë, këtu është një magji, këtu është vendi më i bekuar që ka bërë perëndia.
Kjo jo vetëm se Butrinti me teatrin që ka një akustikë të rrallë, por edhe nga peizazhi, pozicioni, ndërtimet, por dhe nga gurët e stërmëdhenj ngjitur me pyllin e bukur dhe të mahnitshëm. Ata nuk kishin përjetuar emocione të tilla. Të gjithë sa kanë ikur nga Butrinti kanë thënë që patjetër do vijmë përsëri. Ne dhe me një buxhet të vogël jemi munduar t’u themi, që ne që kemi dalë nga rrënojat e Butrintit, kemi një zemër të madhe bujare, mikpritëse dhe pse jemi të varfër.
Këtu dua të dal në një moment. Një aktor gjerman në koifidencë, pasi dolëm nga Butrinti në Sarandë më thotë: “Ju nuk keni mundësi të keni dalë nga këto rrënoja të çuditshme të Butrintit!” –“ Përse ? -i thashë unë.” –“Por megjithë këtë beton që keni hedhur në Sarandë, e keni bërë bunker, kur ky vend nuk do beton, por natyrën e qetë. Bëni një ligj kundër betonit”.
-Në Festivalin e 15-të në Butrint u luajtën dhe komedi, ju jeni një nga regjisorët e komedisë së famshme “Pallati 176”. Kjo komedi a mund të konkurronte artistikisht me komeditë që u luajtën në Butrint?
-Kjo është e vërtetë, por sot, pas 35-vjetësh komedia “Pallati 176”, nuk mund të konkurronte me komeditë e Festivalit të Butrintit. Kjo, sepse specifika e teatrit antik të Butrintit, kërkon tjetër gjë. Pra vendi. E dyta, teatri ka ecur shumë, teatri në Europë ka bërë hapa galopantë. Elementët e përdorur, përgatitja e thellë e mendimit filozofik të drejtimit të regjisë, dhe përgatitja e gjithanshme e aktrimit, bënë që “Pallati 176”, të mos vijë në kohë. Sot aktorët i ke njëherazi këngëtarë të mirë, muzikantë, instrumentistë të mirë, balerinë të mirë, dancorë të mirë, pra kanë një formim të gjithanshëm, një formim aq të madh, sa nuk ndan dot aktorin nga instrumentisti.
-Atëherë çfarë do të bëje që “Pallati 176” të vinte sot në kohë?
-Kjo komedi sot duhet të ndryshojë në strukturën e saj. Pra duhet sjellë në kohë nga shumë dimensione. Pra me atë mënyrë skenike që ajo ka funksionuar dikur, sot nuk mund të shfaqej për konkurrim në Festivalin e Butrintit. Festivali Butrintit ka lashtësinë, ka teatrin e vjetër, ka mesazhin tjetër, idenë e skenimit tjetër dhe shumë elementë që duhet t’i përshtaten këtij vendi me kaq histori të bukur. Këtë e them për Butrintin, por në Tiranë, sigurisht mund të shfaqet me disa korrigjime të kohës. Koha ecën, ecën, dhe koha sjell ndryshime të domosdoshme.
-Po teatri ynë në këto shfaqje, si fqinj që jemi, a ka përafërsi me atë grek, të shfaqur në Butrint në Festivalin e 15 –të ?
-Trupa e Athinës luajti “Ëndrra e një nate vere”, që e kemi bërë dhe ne shfaqje me trupën e teatrit, e ka sjellë në skenë dhe një kompani tjetër greke, por unë do flas për këtë trupë që erdhi me 6 aktorë në Butrint. Më vjen shumë keq, kur shihja aktorët grekë dhe i krahasoja me ata të Tiranës, tanët, që janë larg interpretimit modern. Pra të rinjtë tanë, duhet të marrin mësim nga aktorët e një Kompanie teatrore indipedente greke.
Ishin mbledhur nga krahina të ndryshme të Greqisë dhe nuk kishin mbështetje, as nga shteti, as nga ndonjë firmë e fuqishme me pasuri, por ata mbështetjen e kishin tek përgatitja e tyre, tek formimi i gjithanshëm i tyre, tek vizioni i tyre, tek konceptet e tyre moderne për teatrin. Një aktor i binte mandolinës, tjetri saksit, tjetri kitarës, një vajzë kërcente balet, të gjithë në harmoni. Regjisori kishte punuar me një koncept ndryshe dhe tepër me kurajë. Nuk kishte dekor, kishte pak elementë dhe maska, por kishte një disiplinë, një harmoni, një ndihmë tek njeri-tjetri (vishnin, zhvishnin) me një precizon befasues.
-Në këto festivale ke mësuar diçka të re nga këto shfaqje si aktor?
-Sigurisht po, po, madje shumë. Çdo shfaqje ishte një leksion më vete për mua. Pra kam mësuar shumë gjëra, që teatri ka sjellë risi në botë. Çdo Festival për mua është një leksion edhe si aktor, edhe si regjisor, por edhe si menaxhues arti.
-Ju në këtë Festival, kishit disa komedi. Si regjisor komedish, a do të mund të sillnit një shfaqje të këtij niveli?
-Arti është provë, sprovë. Ne kemi rënë në kontakt me shumë trupa teatrore nga gjithë bota, me trupa të vogla dhe të mëdha, me trupa nacionale dhe indipedente. Që të hyj në këtë garë duhet të mendohem mirë. Duhet të përgatitëm emocionalisht artistikisht me të gjitha versionet që duhet, që kërkon koha. Duhet të gjej mjetet shprehëse. Për kohën ne kishim bërë shumë për komedinë, por koha ka ecur në zhvillimet e saj artistike. Por sot, sot, ah, duhet të punoj shumë shumë, shumë dhe të studioj shumë të sjell një komedi të nivelit bashkëkohor.
– Ne kemi pasur shumë artistë të mëdhenj që dhe ju vetë e thatë i keni pasur në Festivalet e para. Këta artistë a do ishin po aq të mëdhenj dhe sot?
-Kadri Roshi, Naim Frashëri, Sandër Prosi, Sulejman Pitarka, Roland Trebicka, Violeta Manushi, e shumë të tjerë do ishin dhe sot të mëdhenj, pasi ata kishin brumin. Pra brumi i tyre ishte i nivelit të lartë, ku çdo regjisor edhe sot mund t’i besonte rolet nga më të vështirët. Po ekziston brumi i mirë, bukën e bën si e do, në çfarë forme e do dhe në çfarë madhësie e do.
-Diku “Artisti i Popullit”, Reshat Arbana, përmend se drama “Arturo Ui”, në atë kohë, është luajtur më mirë dhe se trupa e Beogradit. Cili është mendimi juaj për këtë dramë të asaj kohe?
Ah, drama “Arturo Ui”, mbetet një shfaqje e madhe që dhe sot në Butrint do të qëndronte shumë mirë. Mbetet një nga shfaqjet më të suksesshme të Teatrit Kombëtar dhe të regjisorit të madh Pirro Mani. Mbetet një nga ngasjet e tij më spektakolare. Unë kam qenë pjesë e kësaj shfaqjeje në fillim të saj si prezantues dhe e them me bindje, që puna, mobilizimi, bashkëpunimi, përgjegjësia, mënyra e aktivizimit, mënyra e gjetjeve regjisoriale, mbeten nga më të shkëlqyerat në historinë e teatrit shqiptar. Ajo shfaqje e madhe pati një mangësi, pasi nuk pati rast të ballafaqohej me botën, pasi ai sistem ishte. Ne nuk dilnim jashtë për konkurrim. Ishte nj shfaqje e madhe me artistë të mëdhenj dhe me një regjisor të madh. Ndërsa për shfaqje reale, sot në Butrint mund të them se, ajo ishte një shfaqje me shumë skena dhe nga ana teknike, ajo ishte shfaqje në rrotativ, shfaqje e cila nuk mund të realizohej.
Si regjisor ke ndonjë peng?
Sigurisht, si regjisor kam shumë pengje. Kam arritur të bëj më të mirën, por kjo nuk do të thotë që kjo është fundi. Nuk jetohet vetëm me të kaluarën. Duhet të gjej shtigje të reja. Mua edhe sot më flasin Vlashi me emrin e një personazhi në filmin “Pylli i lirisë”, por kjo nuk do të thotë se me atë rol kam bërë gjithçka. Gjithkush duhet të lërë shenjë në jetën artistike. Por koha evoluon dhe dëshirat na rriten. Kam dëshirë të bëj si bashkëregjisor një komedi tjetër me atë sukses të “Pallati 176”, por të risjellë në kohë. Dikur, kisha një komedi tjetër, të një autori rumun, që e kisha prezantuar dhe në teatrin kombëtar, por nuk m’u dha mundësia ta vija në skenë. Dëshira është për një shfaqje tjetër si regjisor, dhe besoj se koha më premton. Edhe si aktor edhe si regjisor nuk kam një ide fikse që dua të luaj këtë rol, apo të vë në skenë këtë komedi. Jo, thjesht mendoj si të ecë. Si aktor kohët e fundit, jam aktivizuar në dy role, i pari Hamleti, tek një pjesë e Çapalikut,dhe kam qenë me një projekt në Shkup, me një treshe aktorësh si, Bajrush Mjaku (aktor shqiptar në Shkup), dhe Sabetin Shahiqi i Kosovës. Luajtëm në pjesën “Kërkohet një kloun plak”, ku ne ishim tre klounë pleq të cilët bashkohemi në interes të fabulës së pjesës.
-Ku ndihet më mirë Alfredi, si aktor, regjisor apo si organizator Festivali?
-Në situata që kam qenë shpesh sa të favorshme, po aq dhe të pavaforshme, sa për një arsye, po aq dhe për një tjetër, unë jam ndjerë shumë mirë në rolin e organizatorit nga pikëpamja e rolit që ka pasur festivali “Butrinti 2000” për vendin tonë. Kur shikoj se si flasin të huajt për Butrintin, për atë teatër të lashtë me vende ulëse gurët e mëdhenj ngelem i mrekulluar. Të gjithë pa përjashtim flasin për Butrintin si për një zot të madh, të pazëvendësueshëm. Një aktor maqedonas shumë i mirë, në vitin 2003, i cili erdhi për herë të parë në Butrint, u ngrit në një konferencë shtypi dhe tha: -“Unë vij për herë të parë në këtë vend, por Butrintin, këtë qytet antic e ka shkelur vetë Zoti e ka prekur me dorë dhe e ka bekuar. Vallë a do kem rastin të vij prapë unë të luaj në këtë vend ?” Por këto fjalë i thonë të gjithë, të gjithë sa vijnë në Butrint. Pra, nga kjo pikëpamje, them se kam bërë diçka për atdheun tim, për emrin e tij të panjohur, kur kemi gjëra kaq të bukura.
-Ju keni luajtur me të gjithë aktorët e mëdhenj shqiptarë, çfarë do thoni për atë plejadë që nuk jeton më? A ju kanë ndihmuar dhe çfarë ndjeni sot për ta?
-Unë dhe brezi im kemi pasur fat që në Teatrin Kombëtar kemi gjetur aktorë të përmasave të mëdha, që i kalojnë kufijtë e Shqipërisë. Unë të gjithë këta gjigandë i gjeta në teatër. Isha një djalosh i ri, që erdha nga Gjirokastra pas rolit të Vlashit. Këta kolosë pa përjashtim, Kadri Roshi, Sandër Prosi, Ndrek Luca, Sulejman Pitarka, Pjetër Gjoka, Violeta Manushi, Prokop Mima, Marie Logoreci, Margarita Xhepa, Roland Trebicka, etj.. .Mbaj mend që ishte dhe një aktor i ri, shumë i ri, të cilin e pëlqeja jashtë mase, Bexhet Nelku, i cili kishte luajtur tek një dramë e Fadil Paçramit. Ishte brilant, por vdiq shumë i ri, 30 e ca vjeç.Të gjithë këta, ne na kanë mësuar pa asnjë hezitim, por dua të veçoj Prokop Mimën.
– Pse Prokop Mimën?
-Atë njeri e kam pasur njeri të zemrës, sepse i donte dhe i përkrahte shumë të rinjtë. Veçonte nga të tjerët në këtë drejtim. Ai vdiq i ri dhe na la plagë. Ai kishte sa parime të palëkundshme të tij, që nuk luante kurrë, pasi për kohën ishin shumë të vyera. E folura e tij skenike, apo shqipja siç e thoshte ai, ishin deri në muzikalitet. Ai fliste aq bukur, aq pastër, me një diksion aq shprehës sa të mahnitëte. Nuk kam parë dhe nuk kam njohur aktor të fliste aq bukur, pastër dhe me dashuri gjuhën shqipe. Në këtë drejtim ai nuk të falte. Ai ishte një Fan Nol i një lloji tjetër. Ishte i jashtëzakonshëm. Ne e kishim ëndërr të flisnim shqipen tonë në atë mënyrë elegante sa Prokop Mima. Ishte ekzigjent deri në detaj. Shqipja në gojën e tij dukej sikur këndohej, jo sikur flitej. Një muzikalitet përrallor deri në përsosje. Një gjë e tillë nuk shihet sot tek asnjë actor. E them me keqardhje tek asnjë, pa diskutuar edhe mua që flas. Do të doja shumë t’i ngjaja në këtë pikë atij artisti të madh dhe të dashur. Ai për gjuhën nuk të falte, e kishte brenda vetes si gjënë më të çmuar. Fjala në teatër është e para. Pra këtë fjalë ai e qëndiste në mënyrën më të bukur të mundshme. Sot shkon në teatër dhe dëgjon ndonjëherë, një shqipe që s’e kupton. Ky është ndryshimi. Ishte i vetmi në llojin e tij. Kadri Roshi kishte plastikën, Prokopi kishte gjuhën, artileri të rëndë. I papërsëritshëm.
-Çfarë veçon tek Violeta Manushi?
-Një aktore e humorit tepër, e rrallë. Ajo rolin e sillte tërë art. Unë me të kam lozur role si partner, por dhe si regjisor e kam pasur në dy vepra të miat: “Valsi Titanikut” dhe “Pallati 176”. Mbetet unike.(Intervista bërë në vitin 2014)
