Më 8 prill 1926, lindi Zef Gruda (1926-1989), instrumentist,kompozitor dhe drejtues orkestre.
📌🎼Zef Gruda,instrumentist,kompozitor dhe drejtues orkestre.
📅Lindi në Shkodër me 8 Prill 1926/9 Mars 1989.
🎼Si muzikant ai ka mbledhur transkriptuar këngë popullore shkodrane numri i të cilave arrinë deri në 200 ( dorshkrime të ruajtura në shtëpi)
📍Pas vdekjes në vitin 1999 ashtë vlerësuar me titullin e lartë “Artist i Popullit”
Nga Bashkija e Shkodës “Qytetar Nderi”.
📍Nga Bashkija e Kukësit i është dhënë titulli “Personalitet i shquar i artit dhe i kulturës”
📌Një ndër sukseset e tija në qytetin e Kukësit ishte krijimi i “Orkestrës Popullore” me vegla të temperuara,e para e këtij lloji në Shqipëri.
Nga Isa Halilaj
Shkodra e kulturës ka dhënë shumë figura të shquara për kulturën, artin e muzikën shqiptare. Një prej tyre është edhe Zef Gruda. Ai u lind më 1927 dhe u edukua në qytetin e Shkodrës e herët u njoh si një nga përfaqësuesit e denjë në shkollën e Muzikës Shqiptare. Rrjedh nga një familje atdhetare. Me mbarimin e Kolegjit të Jezuitëve të këtij qyteti, ku kishte fituar bazat e kulturës europiane perëndimore ai arriti të zotëronte italishten dhe gjermanishten, të cilat i hapën horizont të mjaftueshëm për jetën. Po vazhdimi i shkollës për Zefin ishte një “mollë e ndalueme” për motive politike të kohës. Tregoi talent të rrallë në fanfarën e atij Kolegji, duke qenë zotërues virtuoz i klarinetës dhe veglave të tjera frymore.
Kur me fanfarën e Kolegjit punoi kompozitori i talentuar Preng Jakova, i sapo kthyer nga studimet e larta në Itali, ndër talentet e reja që zgjodhi, qe muzikanti i ri si shumë premtues Zef Gruda. Ndër shokët e tij, pothuaj të një niveli, qenë të mirënjohurit Tonin Rrota, Çesk Zadeja, Tonin Arapi, Tish Daia, Simon Gjoni, Pjetër Dungu, Abdulla Grimci, Lekë Kaçaj e Gjon Kujxhin të njohur si kontribuues të shquar të muzikës shqiptare, të gjithë këto ish-nxënës të At’ Martin Gjoka (1890 – 1940) kompozitori i Simfonisë dhe operës së parë shqiptare.
Me krijimin e Filarmonisë Shqiptare, fill pas Çlirimit, një nga më të mirët në përzgjedhjen e bërë ndër muzikantët e vendit, ishte edhe Zef Gruda që zuri vend si oboist i parë i orkestrës. Duke parë aftësitë e tij profesionale, atij iu besua edhe drejtimi i orkestrës së Estradës së Shtetit si dhe një formacion orkestral, ku këndonin të gjithë këngëtarët lirik të shkolluar jashtë shtetit si: sopranoja Marie Kraja, Kristaq Antoni, Zihni Berati, Isuf Pelingu, Jorgjia Truja, etj.. Zefi mori pjesë edhe në Bandën Frymore të Ushtrisë si instrumentist dhe si asistent dirigjent i saj. Në këto detyra artistike ai bashkëpunonte me Dhora Lekën, një muzikante e talentuar dhe e përgatitur profesionalisht. Por, në kulmin e krijimtarisë së tyre artistike e krijuese, që të dy këto, në një konferencë të Partisë së Punës për Tiranën u cilësuan si antistalinistë. E për këtë shkak, Zef Gruda u dënua me 10 vjet burg, ndërsa Dhora u internua në Gjirokastër.
Mbas kryerjes së dënimit, Zefi vendoset në Durrës si muzikant, natyrisht, i mbikëqyrur si njeri me hije në biografi politike. Por falë aftësive profesionale, aty i ngarkohet detyra e drejtorit të orkestrës dhe hapi edhe një kurs për mësimin e instrumentistëve të veglave frymore. Mirëpo, në Durrës duke u parë me syrin e njerkës, nuk iu krijuan as kushtet elementare të jetesës. Në këto rrethana, ai iu përgjigj kërkesës për të punuar në rrethin e largët malor të Kukësit.
Kështu, më 1 Tetor 1961, Zefi filloi punën si drejtor i Orkestrës së Estradës Profesioniste të qytetit të Kukësit. Aty u mirëprit dhe që në premierën e parë që dha kjo trupë e përgatitur nga ai në Kukës dhe në turneun që bëri nëpër Shqipëri, u provua se ajo udhëhiqej artistikisht nga një muzikant i talentuar dhe i aftë për të përgatitur trupën profesioniste e amatore aq të nevojshme për kohën. Zefi, në Qarkun e Kukësit, ku qëndroi shumë kohë, me pasion mblodhi e njohu në hollësi folklorin muzikor të Kukësit, Hasit e Tropojës si dhe të Kosovës, traditë të cilën do ta vazhdonte edhe kompozitori i talentuar Aleksandër Lalo që edhe ky si Muharrem Fejzo ka punuar pas tij në Kukës. Pikërisht kjo pasuri e madhe burimore me vlera të jashtëzakonshme u bë shkak që Zefit t’i lindte ideja për krijimin e një formacioni muzikor me instrumente popullor të temperuar. Këtë formacion ai e realizoi me ndihmën e mjeshtrit të punimit të veglave popullore kordofone Mahmut Çeliku dhe instrumentistit Sheqer Ademi.
Zef Gruda (në saks) dhe orkestra e tij e temperuar, Kukës 1976
Kështu, në vitin 1964 hyri në jetën koncertore muzikore të vendit një formacion i ri orkestral nga temperimi dhe modulimi i instrumenteve kordofonë të traditës. Ky novacion i shënuar artistik i Zef Grudës u mirëprit nga publiku artdashës, kolegët dhe muzikantët në Kukës e në mbarë vendin. U ftua ky formacion për të marrë pjesë edhe në veprimtaritë kombëtare muzikore. Ai ka shoqëruar shumë këngëtare të mirënjohur si: Vaçe Zela, Naile Hoxha, Sali Brari, Qemal Kërtusha e të tjerë. Më 1966 Orkestra e temperuar e Zef Grudës mori pjesë në Festivalin e Radio -Tiranës e më pas në RTSH. Me 1968 kjo orkestër mori Medaljen e Artë në Festivalin Folklorik të Gjirokastrës, kurse më 1969-n mori Çmimin e Parë si ansambël i Kukësit në takimin e Vlorës, po ashtu më 1970 në Durrës dhe më 1971 mori pjesë në Festivalin e Parë të Këngës së Ushtarit si dhe në festivale dhe takime të tjera në vazhdim. Deri sa Zef Gruda e mbylli punën e tij me këtë formacion muzikor në Festivalin e 16-të në RTSH. Veç këtij formacioni instrumental të llojit të veçantë, me vlera të njohura brenda dhe jashtë vendit, Zef Gruda ngriti edhe Bandën Frymore të qytetit Kukës. Gjithashtu, nuk mund të lemë pa përmendur se ky formacion muzikor ka kryer me sukses edhe dy veprimtari të rëndësishme vjetore zonale si: Festivali i Këngës në Radio- Kukës më 1970-n e më 1974-n me pjesëmarrjen e këngëtarëve të rretheve Kukës, Tropojë, Peshkopi, Pukë dhe grupi kosovar i Rrashbullit me të famshmin Dervish Shaqja. Po kështu, Zefi është nismëtar dhe organizator i Festivalit të Parë për Fatosa e Pionierë në Kukës, i cili që nga 1970 u kthye ne traditë e vijon edhe në këto vite. Pas daljes në pension, Zefi familjarisht vendoset në qytetin e lindjes në Shkodër. Edhe këtu sedra profesionale e nxit për t’ju vënë punës deri edhe për ngritjen e një formacioni tjetër popullor për këngën qytetare shkodrane. Për këtë orkestroi shumë këngë shkodrane për bandën frymore. Shkodra e mirëpriti. Po jo si më parë, raportet e komunikimit shoqëror po edhe profesional kishin ndryshuar mjaft me kohën e rinisë së tij. Edhe në këto kushte ai nuk e ndërpreu punën. Por në kulmin e kësaj pune krijuese dhe të shpresës së erërave të demokracisë, për të cilën kishte ëndërruar gjithë jetës, që do të hapnin shtigje të reja edhe në Shqipëri, në prag të agimit të saj, më 9 mars 1989 ai mbylli sytë përgjithmonë, duke i lënë shkollës së muzikës shqiptare gjithë përvojën e krijimtarinë e tij muzikore.
Për kontribut të veçantë në zhvillimin e kulturës dhe artit muzikor kombëtar, Presidenca e Republikës së Shqipërisë i dha titullin e lartë “Artist i Popullit”, pas vdekjes. Ky vlerësim është shprehje e shtetit demokratik, edhe për ata artistë, të cilët u persekutuan nga regjimi komunist, ndonëse kontribuuan me përkushtim e me gjithë forcën e talentit të tyre për kulturën kombëtare. Nuk mund të lëmë pa theksuar se vlera e figurave të kësaj natyre çmohet edhe nga gjurmët që lanë pas vdekjes në vendet, ku kanë punuar. Në këtë kuptim puna e krijimtaria muzikore e Zef Grudës në Kukës, ka lënë gjurmë të pashlyeshme jo vetëm si kujtim po veçanërisht në pasurimin arkivor të Shtëpisë së Kulturës në qytetin e Kukësit, në Radio- Kukës e, më e rëndësishmja në përgatitjen e një brezi të ri të kualifikuar muzikantësh e instrumentistësh si:Binak Elezi, Hamdi Gjana, Petrit Sinamati, Din Vukaj, Luan Pëzhita, Bashkim Doda, Islam Beqiri, Shpresa Çurçiali, Kozeta Mezini e tjerë. Dëshmi e kësaj vlere të këtij muzikanti të shquar është edhe krijimi në shkurt të vitit 1991, i Ansamblit Artistik “Jehona e Gjalicës” të Kukësit, me bazë orkestrën “Zef Gruda” e regjisurën e Bilbil Herenit, të cilin e ka drejtuar ish-nxënësi i tij, muzikanti i ri e i talentuar Petrit Sinamati pasuar nga i nipi Parid Sinamati. Kjo trupë e njohur për disa vite, me veprimtaritë koncertale brenda dhe jashtë Shqipërisë ka synuar ta mbaj dhe ta zhvillojë më tej punën që krijoi, vite më parë, kompozitori dhe dirigjenti i paharruar, Zef Gruda.
*Studiues
“Mësues i Merituar”
