Në protestat kundër regjimit diktatorial të komunistëve enveristë, më 2 prill të vitit 1991, u vranë katër të rinj studentë në qendër të Shkodrës.
Shpallja e protestave në të gjithë Shqipërinë, arriti pikën kulmore në kryeqendrën e Veriut, nga ku u demonstrua hapur qëndresa e studentëve dhe popullsisë vendase, për të rrëzuar regjimin. Vrasja e të rinjve, futi në zi jo vetëm Shkodrën, por të gjithë Shqipërinë, pasi u morën katër jetë të pafajshme, katër jetë rinore, Arben Broci, Bujar Bishanaku, Nazmi Kryeziu dhe Besnik Ceka, të cilët u bënë martirë të demokracisë për të çuar në vend nderin e kombit.
Kjo ngjarje ndodhi në një moment kritik për vendin, pas zgjedhjeve të para pluraliste të 31 marsit 1991, kur tensionet mes regjimit komunist dhe forcave opozitare ishin në kulm. Protesta në Shkodër simbolizoi rezistencën ndaj dhunës dhe kërkesën e palëkundur për një Shqipëri të lirë dhe demokratike. Masakra e 2 Prillit mbetet një plagë e hapur, por edhe një dëshmi e guximit të popullit shqiptar për të rrëzuar diktaturën.
NGJARJA
Mëngjesi i 2 prillit 1991 në Shkodër është një nga më të dhimbshmit. U vranë katër djem dhe u plagosën rreth 58 të tjerë në atë shesh që sot mban emrin “2 Prilli”. Pas një shtypjeje 46-vjeçare, ndoshta më të egër sesa në çdo qytet tjetër, Shkodra ishte kundërpërgjigjur në zgjedhjet e para pluraliste të 31 marsit 1991 duke i dhënë fitoren PD, por rezultati i përgjithshëm i zgjedhjeve, la në pushtet PPSH. Të revoltuar për mungesën e një ndryshimi që pengohej me të gjitha format të vinte, edhe pse as dy muaj më parë në qendër të Tiranës ishte rrëzuar statuja e Enver Hoxhës, shkodranët, pas shpalljes së rezultatit të zgjedhjeve, dolën për të protestuar si rrallë ndonjëherë. U grumbulluan para godinës së Komitetit të Partisë të rrethit. Disa prej tyre hynë në ndërtesën që kishte sunduar qytetin për vite me radhë, duke grisur, hedhur djegur dhe shkelur shkresat që gjenin. Me dy gishtat lart, thërrisnin kundër pushtetit. Donin të merrnin në dorë situatën që mbahej prej dhjetëvjeçarësh e shtrënguar nga Partia e Punës, por partia ishte ende e fuqishme. Vetëm 15 minuta pas nisjes së protestës, në orën 8.15 u raportua vdekja e protestuesit të parë, Bujar Bishanaku.
Ndërkohë në orën 08:45, u vranë Nazmi Kryeziu dhe Arben Broci, një figurë e njohur e lëvizjes studentore. Rreth orës 10:00, u qëllua për vdekje edhe Besnik Ceka. Janë katër vrasje, që edhe pse sollën burgosjen e disa krerëve të Partisë së Punës, Degës dhe Policisë së Shkodrës, nuk u zbardhën kurrë. Të pesë të burgosurit, Xhemal Dymylja, ish-sekretari i Parë i Partisë së Punës në Shkodër, Çapajev Taçi, ish-kryetari i Degës së Brendshme në Shkodër, Hajredin Shyti, ish-zv/ministër i Brendshëm, Dilaver Papare, ish-shefi i policisë në Shkodër dhe Gjek Çelaj, ish zv/shefi i policisë së Shkodrës u liruan me amnistinë e vitit 1997, duke ua rënduar brengën familjarëve të viktimave. Në atë kohë, ministër i Brendshëm ishte Gramoz Ruçi, i cili, gjithashtu, u hetua për këtë çështje, por doli i pafajshëm, edhe pse në një urdhër të firmosur prej tij, urdhëroi vendosjen e snajperëve në tarracën e Komitetit të Partisë së Shkodrës dhe ishin këta snajperistë që u bënë përgjegjës për katër vrasjet. Por vetë Gramoz Ruçi ka pasur versionin e tij për këtë ngjarje duke deklaruar që gjatë atyre orëve ai ishte në një mbledhje me autoritetet e larta të shtetit. “Para se të futesha në mbledhje, pyeta në telefon zëvendësministrin, i cili më tha se sapo më njoftuan që në Shkodër ka një të vrarë, por nuk kam informacion për rrethanat e vrasjes. Duke raportuar në mbledhjen e presidencës, më informojnë nga ministria se në Shkodër janë vrarë edhe dy qytetarë të tjerë, është djegur Komiteti i Partisë së Punës, si dhe janë plagosur disa të tjerë, numri i të cilëve nuk dihet”.
Ruçi, në raportimin e tij, ka tentuar madje ta largojë përgjegjësinë nga forcat shqiptare të punëve të brendshme, duke i konsideruar vrasjet një vepër e shërbimeve të huaja sekrete.
“Ndërsa hetuesia jonë nuk futet dot as pas 2 ditësh në Shkodër për të kryer detyrën, telekronisti i Malit të Zi, siç del nga kronika e filmuar që dha televizioni i tij, u ndodh në vend dhe i përgatitur për të filmuar ngjarjen. Ose një moment tjetër: kush përfitonte nga transmetimi nëpërmjet Radio-Shkodrës i lajmit që Tirana ra etj., etj.? Atëherë lind pyetja: kush janë këto forca brenda apo jashtë kufijve të Shqipërisë të interesuara për këtë tragjedi?” – shprehej Ruçi.
E ka përfunduar deklaratën e tij me pyetje dhe çështja e katër vrasjeve mbetet ende pa një përgjigje të qartë. Ka dyshime për armët e përdorura ndaj viktimave, ka dyshime për interesat e fshehta që përvidheshin në atë grup të madh njerëzish që protestonin me sinqeritet dhe haptas kundër regjimit. Po si e raportoi ish-ministri i Brendshëm atë ngjarje në Kuvendin e Shqipërisë? Të nesërmen, më datën 3 prill 1991, Ruçi raportonte se “më 1 prill 1991, vetëm një ditë pas zgjedhjeve dukej se shumë banorë të Shkodrës dhe të Lezhës të dëshpëruar nga rezultati humbës i PD, panë si zgjidhje largimin nga vendi”.
“Në orën 15:00 me trenin e Shkodrës, erdhën turma të mëdha njerëzish, të cilat u nisën për në Shëngjin nga rrugë e drejtime të ndryshme. Në orën 17:00 në Shëngjin u grumbulluan rreth 4 mijë veta, rreth 700 prej të cilëve, duke vënë fëmijët përpara, u drejtuan nga baza ushtarake, për të rrëmbyer anijet luftarake”. Situata ishte tepër e ndezur. Pasi kthehen nga forcat e rendit, të dërguara edhe nga Fushë Kruja, në Lezhë ka përplasje”- shprehej ai. Duke iu referuar dhunës në protestë dhe 4 të vrarëve, Ruçi ngre një alibi. Ai është shprehur se në kohën kur ndodhi ngjarja, ai ishte qenë në një mbledhje me autoritete të larta të shtetit. Në mesin e autoriteteve të kohës, ka pasur gjithmonë një hipotezë se vrasjet mund të jenë kryer nga shërbimet e huaja sekrete. Pavarësisht mungesës së fakteve bindëse, ishministri Ruçi e renditi në raportimin e tij edhe këtë hipotezë. “Ndërsa hetuesia jonë nuk futet dot as pas 2 ditësh në Shkodër për të kryer detyrën, telekronisti i Malit të Zi, siç del nga kronika e filmuar që dha televizioni i tij, u ndodh në vend dhe i përgatitur për të filmuar ngjarjen. Ose një moment tjetër: kush përfitonte nga transmetimi nëpërmjet Radio-Shkodrës i lajmit që Tirana ra etj., etj.? Atëherë lind pyetja: kush janë këto forca brenda apo jashtë kufijve të Shqipërisë të interesuara për këtë tragjedi?” – shprehej Ruçi.
Këtyre pyetjeve, ai u shton edhe disa të tjera: “Ç’lloj arme ka shkaktuar vdekjen e Arben Brocit, që më tepër del se është goditur nga anash, sesa nga prapa apo nga shpina, plaga e të cilit nga përmasat nuk justifikon armët që disponojmë? Ç’mjet apo armë i ka shkaktuar tri plagë në shpinën e një viktime tjetër, dy prej të cilave janë sipërfaqësore, ndërsa e treta, megjithëse vdekjeprurëse, nuk ka as daljen dhe as mbetje plumbi apo materiali tjetër në trup, sipas rezultatit të autopsisë? Plumbi i gjetur në trupin e viktimës së tretë, i kujt pistolete është?”– shprehet Ruçi përmes këtyre pyetjeve që nuk morën kurrë përgjigje.
Këtyre pyetjeve u shtohen edhe pretendimet se në protestën e asaj dite, një ndër parullat kryesore ishte ajo me një theks separatist “Shkodra Republikë”. Ndërkohë pretendohet, se disa njerëz shkuan tek “Radio Shkodra” për të përhapur lajmin se “Shkodra doli Republikë më vete”.
/Gazeta Panorama
